Theorie des risques en droit français: observations sur l’application de l’adage Res Perit Debitori

Abstract

Under French law, theory of risks (“théorie des risques”) relates to the question whether, in a synallagmatic contract, the creditor must perform his obligation in case where the debtor of the characteristic obligation is discharged due to an excused impossibility of performance. In this field, in compliance with the reciprocity of the obligations, res perit debitori rule applies: the debtor must carry the risk and thus the creditor must also be discharged. However, interpretation of res perit debitori rule in accordance with its ratio legis, namely with the idea of commutative justice underlying synallagmatic contracts may lead, in some cases, to the refusal of the discharge of creditor despite the discharge of the debtor. Under French law, some regulations and court decisions, relating mainly to work contracts and transport contracts embrace this idea and apply the res perit debitori rule differently, depending on whether the debtor’s acts of preparation for performance could transfer an actual benefit to the creditor, even though such acts cannot be qualified as performance in the legal meaning of the term. This consistent line which arises from sporadic legal texts and court decisions leads us to a general principle regarding the res perit debitori rule, which can be applied also in cases where specific regulation does not exist: even in cases where the risk is on the debtor, a total discharge of creditor of the obligation can only be possible if he/she does not take any benefit from the debtor’s efforts. / Öz: Fransız sözleşme hukukunda hasar teorisi kavramı (« théorie des risques ») tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme ilişkisi içinde, taraflara atfedilemeyen bir ifa engeli sonucu karakteristik edim borcunun sona ermesi sonrasında alacaklının borcunun akıbetine ilişkin sorunları ifade eder. Fransız hukuku bu konuda borçlar arasındaki karşılıklılık ilişkisine uygun olarak, res perit debitori kuralını benimsemiştir: buna göre karşı edim hasarının borçlunun üzerinde olduğu, başka bir deyişle alacaklının da kendi borcundan kurtulacağı kabul edilmektedir. Ancak res perit debitori kuralının, var oluş amacına, başka bir deyişle tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelere hâkim olan denkleştirici adalet ilkesine uygun biçimde yorumlanması, borçlunun borcunun ifa engeli nedeniyle sona ermesine rağmen bazen alacaklının borcunun belirli ölçüde ayakta tutulmasını gerektirebilir. Fransız hukukunda, özellikle eser sözleşmesi ve taşıma sözleşmelerine ilişkin bazı yasal hükümler ve yargı kararları, bu fikri benimsemekte ve borçlunun borcu kısmen dahi ifa edemediği hallerde dahi res perit debitori kuralını alacaklının borçlunun ifaya hazırlık hareketlerinden fiilen menfaat elde etmiş olup olmamasına göre farklı biçimde uygulamaktadırlar. Dağınık yasal hüküm ve kararlardan çıkan bu istikrarlı çizgi, bizi res perit debitori kuralına ilişkin, özel hüküm olmayan hallerde de uygulanabilecek bir ilkeye götürmektedir: hasarın borçlunun üzerinde olduğu durumlarda dahi alacaklının borcunun sona ermesi ancak kendisine hiçbir menfaat sağlanamadığı durumlarda mümkün olmalıdır.